Միցիո Կակուի «Ուսուցման հիմքում այլևս մտապահումը չի լինի» հոդվածի շուրջ մտորումներ

Վերջին տասնամյակներում գիտատեխնիկական սրընթաց զարգացումն ու առաջընթացը թույլ է տալիս հավատալու և վստահելու հոդվածագրի՝ ապագայի դպրոցի մասին կանխատեսումներին։ Տեխնոլոգիական զարգացումները մեր օրերում շատ բան փոխեցին՝ սկսած մարդկային փոխհարաբերություններից մինչև մտածելակերպ։ Ժամանակին եթե մեզ ասեին այսօրվա իրականության մասին, մենք չէինք հավատա (և չէինք էլ հավատում), բայց այսօր ունենք կոճակի մի հպումով աշխատող հսկայական ցանցեր։ Մի բառի բացատրություն իմանալու համար պիտի ամբողջ գրադարանում փնտրեինք՝ գտնելու համար մեր ուզած բառարանը, հետո այբբենական կարգով բառահոդվածը պիտի գտնեինք ու … այսպես շարունակ։ Հիմա դա մեզնից մի քանի վայրկյան է խլում, և արդյունքում խնայում ենք մեր ամենաթանկը՝ ժամանակը, որը, սակայն, ոչ թե պիտի լինի ծուլացման ու ընդարմացման պատճառ, այլ ծառայի ինքնակրթության ու ինքնաբացահայտման կարևոր գործին։ Շատ կողմ եմ հոդվածագրի այն կարծիքին, ըստ որի՝ հիշողության վրա հենվելով՝ ծանրաբեռնվում է մարդու ուղեղը՝ տեղ չթողնելով այնտեղ ստեղծականության, կրեատիվ գաղափարների համար։ Իմ կարծիքով, այս դեպքում ավելի կակտիվանան մրցակցային հարաբերությունները․ ով ավելի շատ նոր գաղափարներ ու մտքեր կունենա՝ իրական կյանքի մարտահրավերներին դիմակայող, կյանքի նորանոր պահանջմունքները բավարարող, դրանց համար ամենալավ լուծումներն առաջարկող, նա էլ կլինի մրցակցային դաշտում ամենապահանջվածը ․արդյունքում շատերը կձգտեն լինել իրադարձությունների ու զարգացումների կիզակետում և հետ չընկնել։
Ամփոփելով մտքերս՝ ասեմ հոդվածն ընթերցելու առաջին պահերին վախ ունեցա մարդ արարածի <<անպետքության>> մտքից (որ ամեն ինչ կանեն ռոբոտները), բայց հետո, նյութը մարսելով, հասկացա, որ հենց մարդն է այս ամենի զարգացման մղիչ ուժը, գիտության նվաճողն ու նոր գաղափարների ստեղծողը. թեկուզ կատարողները թող ռոբոտները լինեն, որոնք մեխանիկական անկենդան շարժիչ ուժեր են՝ ունակ մշակված ծրագրով աշխատելու։ Իսկ մարդը…Մարդը զգայական մեծ ուժով է օժտված, որն էլ պիտի օգնի իրեն ռոբոտներից մի քայլ առաջ լինել և կյանքի ղեկը իր ձեռքում պահել…

Հայոց լեզվի և գրականության ծրագիր,7-րդ դասարան

Լեզուն ժողովրդի ֆիզիկական, հոգևոր, մտավոր կյանքի արտացոլումն Է։ Նա ներառում է ոչ միայն ժողովրդին շրջապատող բնությունը, նրա պատմությունը, կենցաղը, բարքերը, հավատալիքները, նրա հոգեբանությունը, հոգևոր, մշակութային արժեքները, այլ նաև նրա ձգտումները, ապագան։ Լեզուն ժողովրդի լավագույն բնութագիրն է և ժողովրդի բնավորության մեջ ներթափանցելու լավագույն, գուցե և միակ միջոցը, ինչքան խորանում ենք լեզվի մեջ, այնքան լավ ենք հասկանում այն կրող ժողովրդի բնավորությունը: Մայրենի լեզվի միջոցով երեխան հոգևոր ուժ և մտավոր կարողություն է ստանում, ճանաչում է ինքն իրեն։

Մայրենի լեզվի ուսուցման համար հիմնավոր ու ելակետային է համարվում այն, որ.

• լեզուն մարդկային հաղորդակցման, իրականության ճանաչման միջոց է, ժողովրդի ոգու, նրա աշխարհընկալման արտահայտություն.
• լեզվի միջոցով երեխան յուրացնում է սերունդների փորձը, մարդկային մշակույթը, հաղորդակցվում սեփական ժողովրդի ազգային մշակույթին.
• լեզուն` որպես հաղորդակցման միջոց, ձևավորում է մարդու հասկացությունների-կատեգորիաների ապարատը, զարգացնում է հիշողությունն ու մտածողությունը, այսինքն՝ լեզուն ապահովում է մարդու մտավոր զարգացումը.
• լեզվի զարգացման մակարդակը շատ բանով կախված է հասարակության՝ այդ լեզուն կրողների զարգացման մակարդակից, հասարակությունը պատասխանատու է մայրենի լեզվի վիճակի համար, պարտավոր է մտածել լեզվի մաքրության մասին.
• լեզուն կենդանի, զարգացող համակարգ է և անընդհատ փնտրում է մտքի, զգացմունքի, ապրումի արտահայտության համարժեք ձևեր։

Դպրոցը մայրենիի յուրացման ընթացքն ապահովող կարևոր օղակներից է, որտեղ լեզվի ուսուցումը նպատակաուղղված է`

• մայրենի լեզվի անաղարտության և առաջնայնության պահպանմանը.
• սովորողի կողմից մայրենի լեզվով` բանավոր և գրավոր խոսքի միջոցով, սեփական մտքերը, հույզերն արտահայտելու, մարդկանց հետ հաղորդակցվելու,  շրջապատող աշխարհը և մարդկանց հասկանալուն, բնության,  հասարակության և մարդու մասին գիտելիքներ ստանալուն.
• սովորողների կողմից լեզուն որպես մշակութային արժեքի ընկալմանը, այն կրելու, պահպանելու ու տարածելու անհրաժեշտության գիտակցմանը.
• սեփական ստեղծագործական ունակությունները դրսևորելու և զարգացնելու, ինքնակրթության, ինքնադաստիարակության, ինքնակատարելագործման մղելուն:

Ուսուցման խնդիրները

Մայրենի լեզվի ուսուցման խնդիրներն են`

• գրավոր ու բանավոր ճիշտ խոսքի և հստակ արտահայտման անհրաժեշտ հմտությունների մշակումը.
• սովորողի խոսքային ինքնարտահայտման պահանջմունքի պահպա­նումն ու զորացումը. մեդիահմտությունների անընդհատ զարգացման միջոցով խոսքի, ստեղծագործական մտահղացումների հրապարակայնացումը, հանրայնացումը  (բլոգի, կայքի, սոցցանցի և վիրտուալ այլ միջոցներով).
• վերլուծական ու նկարագրական հմտությունների, ստեղծագործական, քննադատական մտածողության զարգացումը.
• լեզվաբանական գիտելիքների յուրացման և լեզվական նյութի միջոցով՝ սովորողների ընդհանուր կրթական հայացքների շրջանակի ընդարձակումը.
• hամացանցային տեղեկատվական դաշտում կողմնորոշվելու կարողությունը, բառարաններից և տեղեկատու աղբյուրներից օգտվելու հմտու­թյունների զարգացումը։

Ուսուցման միջավայրը

Նյութական միջավայրը`

• ուսումնական կաբինետ-ընթերցասրահ՝ անխափան անլար ինտերնետ կապով, ձայնային ուժեղարարով, դասավանդողի, սովորողի անհատական համակարգիչ, տեսագրող, ձայնագրող, լուսանկարող թվային միջոցներ.
• ուսումնական անհատական թվային միջոցներ (պլանշետ, նեթբուք, նոթբուք), ֆոտոխցիկ, ձայնագրիչ.
• դպրոցի, կրթահամալիրի այլ ուսումնական տարածքները, այդ թվում՝ բակերը, պուրակները
• քաղաքը՝ թանգարան, ցուցասրահ, համերգասրահ, թատրոն, կինոթատրոն, մշակութային այլ կենտրոն, հուշարձան, փողոց, այգի.
• հանրապետության մարզերի գյուղ, քաղաք, տեսարժան վայր, ճարտարապետական կոթող, պատմության, բնության հուշարձան։

Մեդիամիջավայրը`

• անհատական համակարգչում (պլանշետ, նեթբուք, նոթբուք) դասընթացի ծրագրով որոշված համակարգչային ծրագրեր, ուսումնական մեդիագրականություն, էլեկտրոնային առարկայական թղթապանակ).
• դասարանի, դասավանդողի, սովորողի անհատական ուսումնական բլոգներ.
• հանդեսներ՝ պատանեկան գործող և որպես ուսումնական նախագիծ ստեղծվող ամսագրեր
• կրթահամալիրի մեդիագրադարան 
•  TV և ռադիո
• Mskh.am, դպրոցի ենթակայքը, այլ ենթակայքեր, մանկավարժական ամսագիր,
• վիրտուալ պահոցներ և ցանցեր (onedrive, googledrive, YouTube, facebook և այլն).

Ծրագրի իրականացման համար սովորողին և դասավանդողին անհրաժեշտ գործիքները` համացանցին միացված անհատական համակարգիչ (նոթբուք-նեթբուք-պլանշետ), տեսագրող, ձայնագրող, լուսանկարող թվային միջոցներ:

Համակարգչային անհրաժեշտ ծրագրերը`

• տեքստի ստեղծման ծրագրեր (MS Office կամ համարժեք այլ).
• թվային գրականության ընթերցանության համար (Adobe Reader  կամ համարժեք այլ).
• աուդիո-, տեսանյութի ստեղծման-մոնտաժման ծրագրեր (Adobe Premier Pro կամ համարժեք այլ).
• աուդիո- տեսանյութի օգտագործման համար (Adobe Flash Player, համարժեք այլ).
• ուսումնական այլ նյութերի ստեղծման և օգտագործման, ուսումնական աշխատանքի արդյունքների ներկայացման համար` Smart Notebook, MS Power Point, նման այլ.
• էլեկտրոնային օրագրի, նշումների գրքի տարբերակներ (ինչպես MS Onenote):

Դասավանդողի, դասարանի ուսումնական բլոգին, դրա վարմանը ներկայացվող պահանջներ

Հայոց լեզվի, գրականության ուսուցչի  բլոգը լեզվաբանական, խոսքային հմտությունների զարգացմանն ուղղված մեդիագրադարան է և գրական մեդիաընթերցարան, նրա վարած դասընթացի ուսուցման հիմնական միջավայրը։ Բլոգի կառուցվածքը, որոնման և զտման (ըստ ուսումնական թեմաների, հեղինակների, տեղադրման ժամանակի…) հնարավորությունները հարմար են, մատչելի սովորողներին, այլ շահառուների։ Դասավանդողի բլոգում պիտի երևա նրա ուսումնական օրը։

Բլոգի բովանդակությունը.

• իրականացվող ուսումնական ծրագրերը.
• իրականացվող ուսումնական նախագծերը.
• ծրագրով որոշված գրական երկերի, մեդիափաթեթների հղումներ.
• անհրաժեշտ տեսական գրականություն՝ լեզվաբանություն, գրականագիտություն, դասագրքեր (վերնագրեր, հղումներ, խորհուրդներ).
• դասավանդողի ստեղծած նյութերը՝ ուսուցողական նյութեր (օրինակ՝ առանձին թեմաներով ինտերակտիվ դաս, խոսքային ընդհանուր սխալների ուղղում), մեթոդական հոդված, թարգմանություն.
• ուսումնական այլ նյութեր՝ հոդվածներ, հարցազրույցներ, ֆիլմեր, աուդիոնյութեր.
• ինքնակրթությամբ զբաղվող սովորողների լեզվաբանական, գրականագիտական հարցերի և դրանց պատասխանների բաժին[5].
• դասավանդողի օրագիր (որոշակի օրը, որոշակի պարապմունքի ժամանակ գործածվող ուսումնական նյութեր, առաջադրանքներ, աշխատանքային այլ նյութեր (հղումները), դիտարկումներ, առաջարկություններ և այլն)։

Բլոգում նյութերի ծրագրային մասը հրապարակվում է ուսումնական տարին սկսելուց առաջ, ուսումնական նյութերը պարբերաբար թարմացվում և փոխվում են, ուսումնական պարապմունքի համար նախատեսվող նյութերը հրապարակվում են պարապմունքից առաջ. այդ նյութերը սովորողներին հնարավորություն են տալիս պատրաստվելու պարապմունքին, բացակայող սովորողին` մասնակցելու ուսումնական աշխատանքին, սահմանված կարգով լրացնելու ուսումնական պարապմունքը:

Բլոգում կարող են լինել նաև անհրաժեշտ առցանց բառարաններ (հղումներ)՝ բացատրական, արմատական, հոմանիշների, հայկազյան, ուղղագրական, թարգմանչական՝ անգլերեն-հայերեն, ռուսերեն-հայերեն (կարող են լինել նաև այլ լեզուներով բացատրական բառաններ՝ սովորողին ցույց տալու համար, որ երբեմն բացատրական բառարաններում օտար լեզվով բառի բոլոր իմաստները չեն լինում), սովորողների բլոգներում դասընթացի էջերի հղումները և այլ տեղեկություններ։

Սովորողի ուսումնական բլոգի առարկայական բաժնին ներկայացվող պահանջներ

Սովորողը ստեղծում և վարում է իր ուսումնական բլոգը: Սովորողի բլոգի առարկայական բաժնում երևում են.

• դասավանդողի բլոգը
• սովորողի կողմից ընթերցված, ընթերցվող գրքերը
• սովորողի ստեղծած նյութերը՝ ոչ միայն ըստ ուսումնական բնագավառների, այլ նաև ըստ խոսքի տեսակների՝ բանավոր (աուդիո) և գրավոր՝ գրական ընթերցում (տեսանյութ, աուդիոնյութ), թարգմանություն, ակնարկ, վերլուծություն, հրապարակախոսություն, լրատվություն, հարցազրույց, ռեֆերատ….
• սովորողի օրագիր (որոշակի օրվա աշխատանքային նյութեր, հարցեր, դիտարկումներ, նկատառումներ, առաջարկություններ…)

Ուսուցման կազմակերպումը

Ուսումնական պարապմունքի ծրագիրը ուսուցչի օրագրում տեղադրվում է մինչև պարապմունքը սկսելը: Ծրագրում նշվում են պարապմունքի ուսումնական նյութերը, դասարանում և տանը կատարվող ընդհանուր առաջադրանքները, առանձին սովորողների ուղղված առաջադրանքները:

• Ուսուցումը մշտապես հենվում է լեզվի իրական գործառության վրա՝ կարևորելով, որ սովորողը կարողանա միտքը ձևակերպել, անկաշկանդ հաղորդել. հասկանալ և հասկանալի լինել, խոսքը դարձնել հրապարակելի։am սոցիալական ցանցը` կայքը` իր TV-ով, ռադիոյով, ենթակայքերով ու էլեկտրոնային ամսագրերով, դասարանական և անհատական բլոգները, այլ սոցիալական ցանցերում սովորողների անհատական էջերը ստեղծում են սովորողների խոսքային ինքնարտահայտման պահանջմունքի խթանման և բավարարման իրական միջավայր, շփման-հաղորդակցման ազատ և բնական պայմաններ: Խոսքի յուրացման աշխատանքը ստեղծագործական աշխատանք է, որը կապվում է սովորողի առօրյայի, գործունեության և միջավայրի (ընտանիք, բակ, թաղ, դպրոց), կրթահամալիրի ուսումնական օրացույցով որոշված ստուգատեսների-փառատոների, տոների-ծեսերի հետ: Այսպիսի միջավայրում, ուր ամեն պահի իր խոսքին հետևում են ընկերները, ուսուցիչներն ու ծնողները, ծանոթ ու անծանոթ մարդիկ, սովորողը գործնականում յուրացնում է անձնական կենսափորձի հետ կապված շարադրություն, տպավորություն, նկարագրություն, լուր, հարցազրույց, ռեպորտաժ, հաշվետվություն ստեղծելու հմտություններ, սովորում է նաև իրեն հետաքրքրող թեմաներով լրաքաղ անելով ու փոխադրելով, թարգմանություններ անելով, արձագանքելով այլոց խոսքին, մասնակցելով առցանց քննարկումների:
• Ուսուցումը կազմակերպվում է ուսումնական թվային միջոցների լիարժեք և ամբողջական կիրառմամբ: Ուսումնական պարապմունքը կազմակերպվում է պրոյեկտորի, էլեկտրոնային գրատախտակի, համացանցի, անհատական համակարգիչների, ձայնագրիչի կիրառմամբ: Ուսումնական նյութերն ստեղծվում են` օգտագործելով համակարգչային նոր ծրագրեր: Թվային ձայնագրիչը, ֆոտոխցիկը, բջջային հեռախոսը և այլ թվային միջոցներ օգնում են ասելիքը ներկայացնել նաև լուսանկարներով, աուդիո- և տեսանյութով` ամբողջացնելով ինքնարտահայտման հնարավորությունը:
• Խոսքի ուսուցումը-յուրացումը անընդհատ աշխատանք է, չի սահմանափակվում մայրենի լեզվի ընդհանուր կամ ընտրությամբ դասընթացի ուսումնական պարապմունքով: Սովորողի խոսքային աշխատանքը համացանցում (նրա հրապարակած նյութերը, կարծիքները) ուսումնական աշխատանք է: Սովորողի ուսումնական աշխատանքը կազմակերպվում է համացանցի միջոցով` սովորողի-ուսուցչի էլեկտրոնային հասցե, օրացույց-օրագիր, շտեմարան (onedrive, googledrive և այլ), էլեկտրոնային նամակ, ուսուցչի-սովորողի-դասարանի բլոգ, մեդիագրադարան, կայք, սոցիալական ցանց:
• Լեզվական գիտելիքների յուրացման աշխատանքը նաև հետազոտական աշխատանք է, որի ժամանակ սովորողը ինքնուրույն վերլուծում և համադրում է, օրինաչափություն գտնում, սահմանում: Որպեսզի սովորողը հանգիստ, հաստատուն և ինքնավստահ անցնի որոշակի ճանապարհ և ամեն հաջորդ քայլին ավելի ընդունակ դառնա ինքնուրույն առաջ շարժվելու, նրան առաջարկվող աշխատանքը բավարարում է հետևյալ պայմաններին.
  — մատչելի է այնքան, որ սովորողը ցանկանա և կարողանա հնարավորին չափ ինքնուրույն կատարել,
  — համապատասխանում է սովորողի մտավոր, հոգեկան և բարոյական մակարդակին,
  — նպաստում է սովորողի հոգևոր աշխարհի, արժեքային կողմնորոշման, աշխարհայացքային պատկերացումների ձևավորմանը։
• Որևէ դասագիրք չի կարող լինել ուսումնական միակ կամ գլխավոր նյութը, տեղեկատվության միակ աղբյուրը. ուսումնական նյութերը անընդհատ թարմացվում-հարմարեցվում են սովորողին: Ուսումնական նյութերի հիմնական շտեմարանը մեդիագրադարանն է, որի բաժանորդն են սովորողն ու ուսուցիչը: Մեդիագրադարանն անընդհատ լրացվում է թվային (այլոց կողմից և տեղում` կրթահամալիրի սովորողների, ուսուցիչների կողմից թվայնացված) գրքերով, համացանցային ռեսուրսներով և կրթահամալիրի ուսուցիչների, սովորողների և այլոց ստեղծած տեսա-աուդիոնյութերով: Ուսումնական նյութեր ընտրելիս և հաձնարարելիս ուսուցիչը նկատի է ունենում նաև սովորողի ընդունակությունները և նախասիրությունները:
• Մայրենի լեզվի պահպանության խնդիրը մայրենիի ուսուցչի մենաշնորհը չէ: Խնդիրների մի մասը ընդհանուր է հանրակրթական ծրագրում ընդգծրկված բոլոր բնագավառների դասընթացների համար: Հանրակրթական որևէ դասընթացի ծրագիրը, ուսումնական տվյալ բնագավառի հանրակրթական նպատակներից բխող խնդիրներից բացի, ներառում է նաև լեզվական խնդիրներ.
  — կարդալու (ըմբռնելու, փոխադրելու) կարողության ձևավորում և զարգացում.
  — լսելու (ըմբռնելու, փոխադրելու) կարողության ձևավորում և զարգացում.
  — որոշակի թեմայով խոսքի ձևակերպման կարողության ձևավորում և զարգացում.
  — մայրենի լեզվի անաղարտության և զարգացման համար պատասխանատվության զգացման զարգացում:
  Այլ առարկայի դասընթաց վարողը ոչ միայն ինքն է գրական մաքուր հայերեն խոսում, այլև հետևում է սովորողի խոսքին, խոսքային աշխատանք կազմակերպելիս համագործակցում է մայրենի լեզվի ուսուցչի հետ, տեքստեր առաջարկում մայրենի լեզվի ուսումնական պարապմունքներին` որպես վարժության նյութ:

Սովորողի ուսումնական աշխատանքը: Սովորողը գրագետ է դառնում մտավոր աշխատանք կատարելու ընթացքում։ Լեզվական-խոսքային կարողությունների զարգացմանն են ուղղված.

ա) ուսումնական նյութը` որպես խոսք, ըմբռնելուն ուղղված աշխատանք.

• անծանոթ բառերի, եզրույթների բացատրություն,
• նախադասությունների վերաշարադրելուն և հոմանիշ կառույցներով փոխարինելուն ուղղված աշխատանք, տեքստի փոխադրություն,
• տեքստի վերլուծում, բովանդակության քննարկում, եզրակացության ձևակերպում,
• մասնագիտական բառարանների, գիտահանրամատչելի, հանրագիտարանային գրականության գործածում և այլն.

բ) բանավոր և գրավոր խոսքի մշակման, լեզվական օրինաչափությունների յուրացման վարժությունների և առաջադրանքների կատարում.

գ ) խոսքային-արտադրական (ստեղծագործական) աշխատանք.

• Վիքիդարանի և հանրագիտարանային հայալեզու կայքերում հոդվածների (քերականական, բնագիտական, մաթեմատիկական, հասարակագիտական, տեխնոլոգիական, մարզական, արվեստի) առցանց խմբագրում-սրբագրում,
• Վիքիդարանում և հանրագիտարանային հայալեզու կայքերում հոդվածների ներմուծումը,
• Վիքիդարանի և հանրագիտարանային հայալեզու կայքերում օտարալեզու (ռուսերեն, անգլերեն) հոդվածների թարգմանությունը,
• հետաքրիր, ուսումնական այլ նյութերի թարգմանություն բլոգի, կայքի, ամսագրի, որևէ ուսումնական պարապմունքի համար,
• ուսումնական պարապմունքների ժամանակ` բանավոր և ուսուցչի բլոգում,am սոցիալական ցանցում` առցանց քննարկումների կազմակերպումը,
• ուսումնական այլ նյութերի ստեղծումը.

դ) բանավոր խոսքի վերլուծում-խմբագրում. սովորողը գտնում է խոսքի քերականական-ոճական, հնչերանգային թերությունները, հիմնավորում փոփոխությունը (ուսանելի է  այդ նպատակով օգտագործել նաև այլ առարկաների դասերին սովորողի կազմած բանավոր խոսքի՝ բանավոր փոխադրության, խնդրի քննարկման, թեորեմի ապացուցման և այլ խոսքի ձայնագրությունները), հետևում է իր բանավոր խոսքին, այն հասկանալի դարձնելու և ճշգրտելու համար մի քանի անգամ (ինչքան անհրաժեշտ է) վերաշարադրում միտքը.
ե) գրավոր խոսքի վերլուծում-խմբագրում.  սովորողը գտնում է քերականական-ոճական, ուղղագրական, կետադրական թերությունները, հիմնավորում փոփոխությունը, աշխատում իր գրածի վրա, հասկանալի և ճշգրիտ դարձնելու համար, անհրաժեշտության դեպքում, մի քանի անգամ վերաշարադրում ու խմբագրում (նաև այլ առարկաների դասերի ժամանակ կազմած գրավոր խոսքը).
զ) ներկայացում (խնդիր, առաջարկ, տնային, ուսումնական-հետազոտական աշխատանքի ընթացքը, արդյունքը և այլն).
է) հետազոտական-ստեղծագործական աշխատանք. մեդիաօլիմպիադայի առաջադրանքի կատարում, հետազոտական նախագծի մշակում և իրականացում։ Նախագիծը կարող է առնչվել ուսուցվող լեզվաբանական թեմային, կարող է լինել կրթահամալիրի ուսումնական օրացույցով որոշված ստուգատեսի, ստեղծագործական հավաքի ծրագրով որոշված աշխատանք, լրագրողական հետաքննություն և այլն.
ը) ստուգողական աշխատանք (ինքնաստուգում, ստուգում):

Ուսուցման նյութը

Ընթերցանության նյութը` դասական և ժամանակակից մանկա-պատանեկան գրականության նմուշներ, հոդվածներ, գիտահանրամատչելի նյութեր, որոշվում է` հետևելով կրթահամալիրի ուսումնական օրացույցին, ընտրվում է կրթահամալիրի մեդիագրադարանից, կրթահամալիրի կայքից և ենթակայքերից, էլեկտրոնային ամսագրերից, ԶԼՄ-ներից: Այդ թվում` գրաբար` գրականության ծրագրով նախատեսված հատվածներ հայ հին գրականությունից (հայ հին վիպերգության հատվածներ, Նարեկացու տաղեր և այլն), առակներ (խրատներ) Հին Կտակարանից, Նոր Կտակարանից, երաժշտության, ծեսի՝ ծրագրով նախատեսված շարականներ:
Լեզվական նյութը:  Սովորողի տեքստն է (գրավոր և աուդիո), որի սրբագրման-խմբագրման միջոցով սովորողը նաև յուրացնում է լեվական գիտելիքներ, գործնական քերականական վարժություններ` կրթահամալիրում ստեղծված ուսումնական ձեռնարկներից, լեզվաբանական խնդիրներ:
Տեքստային աշխատանքը: Գրավոր և բանավոր շարադրում` տպավորություն, նկարագրություն և բնութագրում, լուր, ակնարկ, հարցազրույց,  օտար լեզուներից թարգմանություն, փոխադրում:

Մեդիա հմտություններ (գործիքներ, համակարգչային ծրագրեր,  կրթահամալիրի կայք): Լեզվական երևույթներն ուսումնասիրելիս սովորողները, կիրառելով դրանք, ստեղծում են նյութեր (տեքստեր, աուդիո և տեսանյութեր)՝ օգտագործելով ձայնագրիչ, ֆոտոխցիկ, հեռախոս, որոնք համակարգչային համապատասխան ծրագրերով մշակվում են, բերվում վերջնական տեսքի:

Ուսումնական նյութին ներկայացվող պահանջներ

Ուսումնական նյութը պետք է նպատակաուղղված լինի.

• սովորողի մտածողության, երևակայության, ստեղծագործական կարողությունների զարգացմանը.
• լեզվամտածողության, լեզվազգացողության զարգացմանը.
• վերլուծելու, համադրելու, եզրահանգումներ անելու կարողությունների զարգացմանը
• աշխարհճանաչողության ընդլայնմանր, գրական ճաշակի ու աշխարհայացքի ձևավորմանն ու զարգացմանը,
• ստեղծական-հետազոտական ուսումնասիրություններ կատարելու հմտությունների զարգացմանը.
• ինքնուրույն աշխատելու հմտություններ զարգացնելուն, նաև ինքնակրթությամբ զբաղվելուն:

Ուսումնական նյութը պետք է.

• համապատասխանի նախատեսված տարիքին՝ իր լեզվական կառույցներով, բովանդակությամբ, ձևավորմամբ, ՏՀՏ հմտությունների կիրառմամբ
• լինի խոսքային-լեզվական, ձևավորման, ծրագրային-տեխնիկական առումով գրագետ.
• պարունակի կարճ կամ երկար ժամանակում լուծելի որոշակիխնդիր (խոսքային, ընթերցանության, լեզվաբական)
• անհրաժեշտության դեպքում ունենա համապատասխան հղումներ (թեգեր)

Գնահատումը
Ստուգումը և գնահատումն ուսուցչին, սովորողին և նրա ծնողին պետք են սովորողի առաջընթացը նշելու և հետագա աշխատանքի ծավալն ու բովանդակությունը որոշելու համար, ուստի սովորողի լեզվական ցանկացած աշխատանքը պիտի գնահատվի, և գնահատականը (խոսքով, թե թվանշանով) պիտի փաստարկված և սովորողին հասկանալի լինի։ Դա պետք է նաև նրա համար, որ սովորողը հետո, ցանկության և հնարավորության դեպքում, կարողանա փոխել գնահատականը։ Հրապարակված շարադրությունները (փոխադրությունները, թարգմանությունները, կարծիքները), տեսա-, աուդիոնյութերը  գնահատվում են խոսքով` արձագանքով, ընդ որում արձագանքում են ընկերները, մայրենիի և այլ ուսուցիչներ, սովորողներ, ծնողներ, էլեկտրոնային էջի այցելուներ։
Հետազոտական-ստեղծագործական առաջադրանքների կատարումը գնահատվում է ըստ առաջադրանքի գնահատման կարգի: Այդ աշխատանքի արդյունքները կարող են հրապարակվել նաև էլեկտրոնային ամսագրերում:

Սովորողի ուսումնական աշխատանքի կիսամյակային, տարեկան գնահատումը կատարվում է ըստ հեղինակային կրթական ծրագրի չափորոշչով որոշված գնահատման կարգի, 10 միավորանոց համակարգով:  Սովորողի գնահատականը մայրենի լեզվից արտացոլում է նրա և՛ բանավոր խոսքը, և՛ գրավոր խոսքը, և´ խոսքային ինքնարտահայտման համար անհրաժեշտ մեդիահմտությունները։
Սովորողի աշխատանքը գնահատելու համար սովորողը և ուսուցիչը լրացնում են սովորողի ուսումնական աշխատանքի ցուցանիշները.

• սովորողի աշխատանքը դասարանում` օրվա համար նախատեսված առաջադրանքների կատարմանը նրա մասնակցության աստիճանով (բացակայած սովորողը դասարանական առաջադրանքը կարող է էլեկտրոնային եղանակով ուղարկել ուսուցչին).
• ընթերցանության ցուցանիշներ.
• խոսքային աշխատանքի ցուցանիշներ.
• ուսումնական նախագծերի մասնակցության ցուցանիշներ:

Ուսումնական աշխատանքների ցուցանիշների գրանցման ամփոփաթերթը ծրագրի հավելվածն է:

Հայոց լեզվի ծրագրի բովանդակային միջուկ

Հայերեն այբուբենը։ Հնչյուն և տառ։ Բառերի դասավորությունն
այբբենական կարգով։ Ձայնավոր և բաղաձայն հնչյուններ։ Վանկ։ Գաղտնավանկ։ Էվ
(յէվ) հնչյունակապակցության վանկատումը։ Սկ, սպ. ստ. զգ. զբ, շտ
հնչյունակապակցություններով սկսվող բառերի վանկատումը։ է, о ձայնավորների.
ուղղագրությունը և ուղղախոսությունը։ Յէ երկհնչյունի և վօ հնչյունակապակցության
ուղղագրությունը և ուղղախոսությունը։ Կրկնակ բաղաձայններ։ Ր, ռ հնչյունների
գրությունը՝ արմատի կրկնությամբ կազմված բառերում։ Յէվ (էվ)
հնչյունակապակցության գրությունը հատուկ անուններում, նրանցից կազմված
բառերում և վ–ով սկսվող ոչ առաջին արմատ ունեցող բաղադրյալ բառերում։ Մ, ն
հնչյունների գրությունը բ-ից, պ-ից, փ-ից առաջ:
Բառի ձևը և իմաստը։ Բազմիմաստ բառեր։ Ուղղակի և փոխաբերական իմաստներ: Բառերի տեսակներն ըստ իմաստի և
ձևի՝ հոմանիշներ, հականիշներ, նույնանուններ։ Բառակազմություն. արմատ, ածանց,
հոդակապ։ Պարզ և բաղադրյալ բառեր։ Հարադրություններ։ Դարձվածքներ։
Ձևաբանություն։ Թեքվող և չթեքվող խոսքի մասեր: Հիմք և վերջավորություն:
Գոյական անուն։ Գոյականի թիվ. հոգնակիի կազմությունը: Հավաքական
գոյականներ։ Գոյականի հոլովումը, հոլովական ձևեր։ Որոշյալ և անորոշ առում,
անձի և իրի առումներ։ Որոշյալ հոդերի կիրառությունը:
Ածական անուն։ Ածականի կազմությունը, տեսակները, համեմատության աստիճաններ։ Թվական անուն։
Թվական անուն: Թվականի տեսակները, դրանց գոյականների, բայերի, դերանունների
գործածությունը։ Տարարմատ թվականներ։ Թվականի գրության ձևերը:
Դերանուններ: Դերանունների տեսակները և գործածությունը: Դերանունների
հոլովումը: Երրորդ դեմքի նա և ինքը (նրանք, իրենք) դերանունների գործածությունը:
Հարցական դերանունների գործածությունը երկրորդական նախադասություններում։
Հոդեր։
Բայ: Բայական վերջավորությունները։ Պարզ և ածանցավոր բայեր:
Բայահիմքեր։ Դիմավոր բայեր և դերբայներ։ Ինքնուրույն գործածություն ունեցող
դերբայների վերածումը դիմավոր բայերի և հակառակը։ Եղանակային և
ժամանակային ձևերի իմաստները, գործածությունը։ Բայի սեռը։ Ներգործական
նախադասության փոխակերպումը կրավորականի և հակառակր։ Ժխտական
խոնարհում։
Մակբայ։ Տեղի, ժամանակի, ձևի, չափ ու քանակի մակբայների
կազմությունը և գործածությունը։
Կապ: Տեսակները, կիրառությունը: Շաղկապ:
Կիրառությունը: Շաղկապներ և հարաբերական դերանուններ: Ձայնարկություններ:
Վերաբերական բառեր:

Տեքստ։ Տեքստի կազմությունը։ Նախադասությունների շարադասություն։
Պարբերություն։ Համառոտ և ընդարձակ տեքստեր։ Շարադրություն: Տպավորություն:
Նկարագրություն և բնութագրում: Լուր: Ռեպորտաժ: Ակնարկ: Հարցազրույց:
Փոխադրում: Տեքստի ընդարձակում։ Տեքստի համառոտում։ Տեքստ և հետևություն
(տեքստի ասելիք): Թարգմանություն:
Գրաբար: Գրականության ծրագրով նախատեսված հատվածներ հայ հին
գրականությունից (հայ հին վիպերգության հատվածներ):
Առակներ (խրատներ) Հին Կտակարանից: Առակներ Նոր Կտակարանից:
Երաժշտության, ծեսի՝ ծրագրով նախատեսված շարականներ: Հայ եկեղեցու ծեսի
մասնակցության ուսումնական նախագծեր։
Մեդիա հմտություններ (գործիքներ, համակարգչային ծրագրեր, կրթահամալիրի
կայք): Լեզվական երևույթներն ուսումնասիրելիս սովորողները, կիրառելով դրանք,
ստեղծում են նյութեր (տեքստեր, աուդիո և տեսանյութեր)՝ օգտագործելով ձայնագրիչ,
ֆոտոխցիկ, հեռախոս, որոնք համակարգչային համապատասխան ծրագրերով
մշակվում են, բերվում վերջնական տեսքի: Հաջողված նյութերը թողարկվում են
կայքում և ենթակայքերում:

Գրականություն ծրագրի բովանդակային միջուկ
Ծրագրի հիմքում ընկած է կրթահամալիրի օրացույցը

,,Մուտք կրթահամալիր,, ճամբարի վերջին օրը

Ճամբարի վերջին օրվա մեկնարկը տարբեր էր նախորդ օրերից։ Առավոտյան ժամը 9֊ին Սուրբ Երրորդություն եկեղեցում էինք՝ պատարագի, որից հետո հոգևոր մեծ էներգիայով շարունակեցինք մասնախմբային աշխատանքը՝ մայրենիի լաբորատորիայի ղեկավար տիկին Մարիետ Սիմոնյանի գլխավորությամբ։ Կրկին ուսուցողական քննարկում ինձ համար։ Հաջորդիվ ներկա գտնվեցինք Մարմարյա սրահում անցկացվող »Գութան» ամենամյա փառատոնին ներկայացվելիք սեբաստացիական ինքնատիպ միջոցառմանը։

Ապա քայլեցինք դեպի Քոլեջ, որտեղ հանդիպեցինք ծրագրի ղեկավար Տաթև Բլեյանի հետ, ով, ըստ մեր նախասիրությունների, աշխատանքի բաժանում կատարեց։ Մեր խմբով Տիկին Շողիկի ուղեկցությամբ շրջեցինք ջերմոց֊լաբորատորիայում՝ հիանալով բազմազան ծաղիկներով ու բույսերով,ծանոթանալով դրանց աճեցման գաղտնիքներին ու նրբություններին։ Իսկ այգում հասցրինք ջրել և քաղհանել ծաղիկների մարգերը։ Վերջում տիկին Շողիկից ստացանք նրա ձեռքով աճեցրած պղպեղի ( ընդ որում մի քանի սորտի) սերմեր՝ սեփական այգիներում աճեցնելու համար։ Ես տպավորված էի այն սրտացավ ու նրբանկատ վերաբերմունքից, որ զգացի այնտեղ յուրաքանչյուրից ու ակամա վարակվեցի դրանով։ Ընդմիջումից հետո Մանկավարժական ակումբի շրջանակներում հանդիպումն էր տիկին Մարիետ Սիմոնյանի հետ։ Քննարկեցինք Միցիո Կակուի «Ուսուցման հիմքում այլևս մտապահումը չի լինի» հոդվածը։ Հնչած կարծիքները տարատեսակ էին ու հետաքրքիր, որն ամբողջացավ տիկին Մարիետի համապարփակ մտքերով ու դիտարկումներով։

Օրվա վերջում մեզ սպասվում էր հանդիպում մի մարդու հետ, ով այս օրերին մեր տեսած ահռելի ու հսկայական աշխատանքի հեղինակն է, ստեղծողը՝ կրթահամալիրի հիմանդիր- տնօրեն տիար Բլեյանը։ Բոլորս էլ մեծ հետաքրքրությամբ էինք սպասում այդ հանդիպմանը, որի ընթացքում ստացանք մեզ հուզող ու հետաքրքրող հարցերի հակիրճ և հստակ պատասխանները։ Առաջնորդի և նախաձեռնողի դերը ստանձնելու և դրանից չվախենալու մասին տիար Բլեյանի մտքերը ես միշտ կհիշեմ ՝ որպես կյանքում առաջ գնալու կարևոր նախապայմաններից մեկը։

Ուզում եմ շնորհակալություն ասել բոլորին այս օրերին մեզ հետ բարեխղճորեն ու սիրով աշխատելու, գիտելիքով ու փորձով կիսվելու, հետաքրքիր և տպավորիչ հանդիպումների համար։

,,Մուտք կրթահամալիր,, ճամբարի երրորդ օրը

Արդեն երրորդ օրն է, որ Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիրում ենք, բայց այնքան շատ ինֆորմացիա ստացանք այս կարճ ժամանակում, որ անհավատալի է. օրվա մեկնարկը Մայր դպրոցում էր՝ Մարմարյա սրահում, որտեղ մասնակցեցինք մանկավարժական ընդհանուր պարապմունքին։ Այսօրվա նախագծային խմբում ընկեր Անուշը ներկայացրեց արհեստական բանականության Չաթ Ջիպիթի ծրագիրը, որն ալգորիթմի հիման վրա մշակված լեզվական մի մոդել է՝ տեքստ ստեղծող ,գեներացնող, մարդկանց հետ հավուր պատշաճի շփվող։
Այս փոքրիկ սեմինարը նպատակ ուներ աշակերտներին հնարավորինս վերահսկել` ծրագրից օգտվելու դեպքերը բացահայտելու և կանխելու համար։
Պարտեզապուրակային աշխատանքը Արևելյան դպրոց-պարտեզում այս անգամ ծաղիկների մարգերը քաղհանելով ու ջրելով անցավ․ փորձեցինք շոգի նկատմամբ զգայուն բույսերին կենդանություն տալ։ Հաջորդ հանդիպումը Լուսինե Փաշայանի հետ էր. ինչպես միշտ, հաճելի ու ուսուցողական քննարկում էր, այս անգամ ՝ ծնող -ուսուցիչ, ուսուցիչ-ուսուցիչ, ուսուցիչ-աշակերտ փոխհարաբերությունների մասին։ Առաջին անգամ հանդիպեցինք Կրթահամալիրի փոխտնօրեն պարոն Գևորգ Հակոբյանի հետ, ով ընդհանուր դրույթներով ներկայացրեց կրթահամալիրը՝ շեշտը դնելով այն մեծ սրտացավության վրա, որ պետք է ցուցաբերի այնտեղ աշխատող, ինչու չէ, նաև սովորող ցանկացած մարդ։
Հաճելի ու սպասված (բոլորս սոված էնք) ընդմիջումից հետո ճամբարային օրն ավարտեցինք Մարգարիտ Սիմոնյանի հետ՝ խոսելով նախագծային աշխատանքի առանձնահատկությունների մասին։ Ինչպե՞ս պետք է ձևակերպել նախագծային աշխատանքը, ինչպե՞ս ճիշտ պլանավորել կատարման ժամանակացույցը, ինչպե՞ս ընտրել թեմա համապատասխան թիրախային խմբի հետ աշխատելու համար՝ վերջնարդյունքին հասնելու նպատակով։ Այս և ուրիշ հարցերի պատասխանները շատ հստակ ստացանք հարգելի Մարգարիտ Սիմոնյանից, որի համար շնորհակալ ենք։

,,Մուտք կրթահամալիր,, ճամբարի երկրորդ օր

Օրը սկսեցինք Մարմարյա սրահում անցկացվող, ավանդույթ դարձած մանկավարժական ընդհանուր պարապմունքով, այս անգամ ՝ ,,Կայնի կաքավ,, երգի ելևէջների ներքո, որն ամբողջացավ Նարեկացու ,,Մեղեդի ծննդյան,, տաղի ընթերցմամբ։ Նախագծային խմբում տիկին Մարիետ Սիմոնյանի ղեկավարությամբ անցկացվեց քննարկում, հարցուպատասխան, դասավանդողների բլոգների ներկայացում,որի ընթացքում ես փորձում էի ոչ մի բան բաց չթողնել և ամեն ինչ միանգամից սովորել, որը, իհարկե, անհնար էր…

Այցելեցինք Արևմտյան դպրոց-պարտեզ, որտեղ ճամբարականների մի մասն ուղղվեց դեպի ձիավարության ուսումնական ագարակ, իսկ մյուս մասս ղբաղվեցինք միջավայրի մաքրությամբ։ Այնուհետև Մանկավարժական ակումբում տիկին Մարիետ Սիմոնյանի հետ քննարկեցինք ,,Ինչ և ինչու ենք սովորեցնում,, հոդվածը, լսեցինք միմյանց կարծիքներ։

Հաջորդ հանդիպումը Հեղինակայի մանկավարժության ղեկավար Մարգարիտ Սիմոնյանի հետ էր, ով մանրամասն ներկայացրեց՝ ինչ է նախագիծը,ինչ պահանջներ են ներկայացված դրան, ինչպես պետք է կազմել նախագիծ, ինչ տարբերություն կա նախագծի և առաջադրանքի միջև: Վերջում նրա կողմից հանձնարարվեց կարդալ նախագծին ներկայացվող պահանջները / իր բլոգում/ և կազմել նախագծային աշխատանք:

<<Մուտք կրթահամալիր>> ճամբարի առաջին օրվա մասին

Օրը սկսվեց յուրահատուկ ու խորհրդավոր հանդիսավորությամբ. կրթահամալիրի Մարմարյա սրահում ճամբարականներս մասնակցեցինք համընդհանուր աղոթքին, արտասանեցինք Չարենց և Նարեկացի։ Այնուհետև մասնագիտական խմբերի բաժանվելով՝ մասնակցեցի տիկին Մարիետ Սիմոնյանի բանասիրության ակումբին, որտեղ հետաքրքիր և ուսուցողական քննարկում էր մայրենի դասավանդողների միջև։ Մասնակիցները ներկայացրին իրենց բլոգները, ծրագրային թարմացումները՝ առաջիկա ուստարվա վերաբերյալ։

Մասնախմբային հանդիպումից հետո կրկին միացանք ճամբարականներով, և յուրաքանչյուրս, պատմելով մեր առաջին տպավորությունների մասին, քայլեցինք դեպի Հյուսիսային դպրոց֊պարտեզ, որտեղ խմբերի բաժանվելով՝ ձեռնամուխ եղանք շատ հաճելի մի գործի՝ շրջակա բնության խնամքի։ Մեր խումբը ջրեց և քաղհանեց խնամքով ու սիրով փայփայած ծաղիկները. մենք դա նկատեցինք ծաղիկների վառ կանաչից ու փարթամությունից։
Հաջորդ հանդիպումը կրկին տիկին Մարիետ Սիմոնյանի հետ էր Մանկավարժական ակումբի շրջանակներում։ Տեղում ընթերցելով Բորիս Բիմ֊Բադի ,,Ինչ և ինչու ենք սովորեցնում,, մանկավարժական ինքնատիպ հոդվածի հայերեն թարգմանությունը՝ փորձեցինք վերլուծել։ Թե որքանով դա ինձ հաջողվեց, դժվարանում եմ ասել, բայց վաղուց չէի կարդացել նման նյութ, որը կստիպեր ինձ նորովի մտածել սովորեցնելու նպատակների մասին։ Հաջորդ հանդիպումը, ըստ օրակարգի, ընկեր Լուսինե Փաշայանի հետ էր, որը հակիրճ ներկայացրեց կրթահամալիրի կարգերը, որոնց իմացությունը կօգնի դասավանդողին իր աշխատանքային գործունեության ընթացքում խուսափել թերություններից՝ իմանալով իր պարտականություններն ու իրավունքները։Հագեցած ու բազմաբովանդակ օրվա ավարտը հատկանշական էր լուսանկարչական հմտություններ և գիտելիքներ ձեռք բերելով՝ շնորհիվ Սուսան Ամուջանյանի։

Ապագայի թեքումով դպրոց

ՄԻԽԱՅԻԼ ՊՈՍՏՆԻԿՈՎ

Մեր օրերում նույնպես կա այն խնդիրը, որի մասին նշում է հեղինակը․ ընդունվել բուհ՝ չմտածելով ձեռք բերած մասնագիտությամբ աշխատելու մասին։ Ինչո՞ւ է այս խնդիրն առկա մեր հասարակության մեջ, ի՞նչ անել դրանից խուսափելու համար: Իմ կարծիքով, այստեղ կրկին մեծ ու անփոխարինելի է ուսուցչի դերը․ լավ ուսուցիչը կարող է սեր արթնացնել իր առարկայի հանդեպ, ճիշտ գնահատել նրա ուժերն ու թույլ կողմերը՝ մասնագիտական կողմնորոշման ճիշտ ուղի հարթելով նրա համար:Դպրոցում դասավանդող ցանկացած մասնագետ պետք է հասկանա, որ գործ ունի խոցելի, փխրուն, ստեղծագործ մտքի տեր անհատների հետ, որոնց ճակատագիրը իրենց է վստահված․․․ Պետք է լինել զգույշ՝ նրանց չվնասելու համար․․․Պետք է լինել անսպառ՝ նրանց չհոգնեցնելու համար,լինել համառ՝ նրանց ուժ ու եռանդ փոխանցելու համար․․․Ի վերջո, ամեն ինչի կենդանի օրինակը հենց ուսուցիչն է։ Այս դեպքում աշակերտը, սիրելով ու հասկանալով առարկայի հետաքրքիր, հեշտ ու դժվար կողմերը, ճիշտ կկողմնորոշվի, ու բուհում սովորելը չի դառնա հոգեբանական լարվածության, սթրեսի պատճառ։ Որպեսզի դպրոցը ծառայի կյանքին,պետք է ավելի ամուր կապ ստեղծվի դպրոցի և, այսպես ասած, կյանքի միջև։Դպրոցը բաց ու ազատ պետք է լինի հասարակության համար։ Կյանքին պատրաստ մարդ կրթելու և դաստիարակելու համար կյանքին ավելի մոտ պետք է գտնվի դպրոցը, դպրոցում տարվող ուսուցումն ու դաստիարակությունը պետք է վերացական թեորիաների վրա հիմնված չլինեն, այլ իրականության հենքի վրա .կյանքը արագ տեմպերով զարգանում է,անհատը պետք է կարողանա իր կրթությամբ բավարարել կյանքի պահանջմունքները: Աշակերտները պետք է հնարավորինս շատ գործնական հմտություններ ձեռք բերեն կյանքի տարբեր բնագավառներում /պրակտիկաների կազմակերպում տարբեր արտադրամասերում, բանկերում, շինարարական, գյուղատնտեսական, ինժեներական բնագավառներում/։ Կենդանի միջավայրը, կարծում եմ, շատ ավելի արդյունավետ և ամբողջական տեղեկություն կհաղորդի տվյալ բնագավառի մասին։

Գիտելիքների այն չորս հիմնական ուղղությունները,որոնք առանձնացնում է հեղինակը, պետք է միտված լինեն դպրոցի մյուս առարկաների ավելի արդյունավետ ուսուցմանը՝/ բայց ոչ մեկը մյուսով փոխարինելուն/՝ միանշանակ տվյալ գիտակարգի առանձնահատկությունները հաշվի առնվելով։ Տնային աշխատանքը, այո, հաճախ գերծանրաբեռնում է աշակերտին և սովորելու նկատմամբ հակակրանքի պատճառ դառնում ։ Կարելի է այն փոխարինել թեմային վերաբերող սիրողական ինչ- որ աշխատանքով, որը կընտրի հենց աշակերտը։

Ներկայիս հանրակրթական ավագ դպրոցները, ըստ էության չեն ծառայում իրենց նպատակին,որը էլ ավելի է բարդացնում սովորողի վիճակը․ մի կողմից՝ մասնավոր պարապմունքներ՝ բուհ ընդունվելու համար, մյուս կողմից՝ դպրոցի պահանջները ստիպված կատարելու խնդիր։ Մասնավոր պարապմունքներից խուսափելու միջոցներից կարելի է համարել հոդվածում առաջարկվող մի կարևոր դրույթ, որն է՝ բուհը պետք է պատրաստի իր ապագա ուսանողներին նախապատրաստական դասընթացներով․ ովքեր դրանից հետո կհաղթահարեն շեմը, կդառնան ուսանող ՝ արդեն հնարավորին չափ տեղյակ իրենց մասնագիտությունից/ սա, կարծում եմ, կարևոր է, որովհետև հաճախ ուսումնառության կեսից հասկանում են, որ դա իրենցը չէ/։

Ըստ հեղինակի՝ ճշգրիտ գիտությունները դպրոցական ծրագրում այդքան տեղ չպիտի ունենան, և ավելի ճիշտ կլիներ փոխարինել դրանք արվեստի բնագավառներով: Այդ գաղափարի հետ համակարծիք չեմ. չի կարելի այս ոլորտներց մեկը փոխարինել մյուսով, քանի որ երկուսն էլ կարևոր դեր ունեն մարդու համար: Կարծում եմ, որոշակի հակասություն կա հեղինակի արտահայտած մտքերում. մի կողմից խոսում է գրագիտության մասին, մյուս կողմից էլ անկարևոր համարում այն առարկաները, որոնք ուսուցանվում են դպրոցում. այլ բան է, երբ ուսուցիչը ընդհանուր պահանջով է մոտենում բոլոր աշակերտներին, որոնք միասին բժիշկ կամ մաթեմատիկոս չեն դառնալու: Այստեղ նորից կարևորվում է անհատական մոտեցումը,որը կօգնի յուրաքանչյուր աշակերտի՝ հետագայում ճիշտ գտնելու իր տեղը կյանքում:

Ինչ և ինչու ենք սովորեցնում դպրոցում

Հոդվածը առաջին հայացքից ինձ հետաքրքրեց նրանով, որ խոսվում է ուսուցչին իշխանություն տալու և այն հաճախ չարաշահելու մասին։ Այդ իշխանությունը չչարաշահելու առաջին նախապայմանը, իմ կարծիքով, սերն է՝ սովորողի հանդեպ։ Երբ սիրով վերաբերվես քո առջև նստած երեխային, ուսուցման գործընթացը նրա համար/ նաև ուսուցչի համար/ մի տաղտկալի երևույթ չի դառնա, ինչպես հեղինակն է նշում,չի վերածվի ուժերի սպառման պատճառի։ Ինձ համար հատկանշական է նաև հոդվածագրի՝ դոգմատիկ դասագրքերի մասին տեսակետը․ միայն երեխայի հիշողության վրա հիմնվելով՝ չի կարելի կարծիք կազմել նրա կարողությունների, ընդունակությունների մասին․այս դեպքում ստվերում են մնում սովորողի ստեղծագործական, կրեատիվ մտածողությունն ու կարողությունները, որոնք պետք է խթանվեն հենց ուսուցչի կողմից։ Սովորողին պետք է հնարավորություն տալ սեփական տեսակետն ու մոտեցումները անկաշկանդ արտահայտելու, դրանք հիմնավորելու, պաշտպանելու և ի վերջո սխալվելուց չվախենալու համար։ Այս դեպքում ուսուցչին կհաջողվի նաև երեխայի մեջ սեր արթնացնել դեպի ուսումը, և այս ճանապարհով ձեռք բերված գիտելիքը հետագայում կդառնա կյանքի ցանկացած բնագավառում ճիշտ կողմնորոշվելու, իրավիճակից ելք գտնելու կարևորագույն զենք։ Դպրոցում նախ և առաջ պատրաստում են հասարակության լիարժեք անդամ, իրական կյանքում գործող,սեփական աշխարհայացք և ինքնուրույն մտածողությամբ անհատներ, իսկ դրա համար անհրաժեշտ է հնարավորինս շատ գործնական հմտություններ փոխանցել աշակերտին ՝ զարգացնելով իր սեփականը։ Համամիտ եմ նաև հեղինակի այն տեսակետին, ըստ որի՝ դպրոցում աշակերտը չպետք է բախվի ուրիշ սերնդի սեփականից խիստ տարբեր աշխարհայացքի ու մտածողության հետ, և դրա հետևանքով ուսումնառության գործընթացը նրա համար չդառնա ծառայություն,ժամանակի անհիմն կորուստ։

Ամփոփելով ասելիքս՝ հավելեմ․ ուսուցումը պետք է լինի ստեղծագործական փոխկապակցված գործընթաց, որի ընթացքում առաջին հերթին պետք է շահի աշակերտը իր նոր ձեռքբերումներով, գիտելիքներով ու կարողություններով։ Եվ այս բարդ գործընթացի հիմնական պատասխանատուն ուսուցիչն է, որը կոչված է բարձրագույն առաքելության՝ Մարդ ձևավորելուն։